Mateusz Boczyło

Podczas lekcji wychowania fizycznego, uczniowie są narażeni na ryzyko związane z potencjalnymi kontuzjami i urazami. Z tego względu w Internecie bardzo łatwo możemy znaleźć informacje na temat podstaw uzyskiwania odszkodowania za nabyte urazy. Stosunkowo mało informacji znajdziemy natomiast dotyczących możliwej odpowiedzialności karnej osoby, która spowodowała kontuzję podczas zajęć. Czy ten rodzaj odpowiedzialności może w ogóle wystąpić podczas zajęć sportowych w szkole? Tej kwestii przyjrzymy się w niniejszym artykule. 

Kto może ponosić odpowiedzialność karną?

Aby odpowiedzieć na pytanie postawione w temacie artykułu, musimy najpierw ustalić, kto według przepisów prawa może ponosić odpowiedzialność karną. Zgodnie z art. 1 § 1 Kodeksu karnego „Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia”. Natomiast art. 10 § 1 Kodeksu karnego wskazuje, że „Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat”. W dużym uogólnieniu można więc przyjąć, że odpowiedzialność karna może grozić osobie, która popełniła czyn zabroniony i ma ukończone 17 lat.

Co te przepisy mają wspólnego z lekcją WF?

Bardzo często podczas zajęć uczniowie uprawiają sporty kontaktowe takie jak piłka nożna czy koszykówka, podczas których może dojść np. do uszkodzenia kończyny jednego ucznia wskutek "faulu" innego zawodnika. Zdarzenia, które mają miejsce podczas lekcji, często mogą więc spełniać znamiona czynów zabronionych wskazanych w Kodeksie karnym. Możemy wśród nich wymienić:

- spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 k.k.),

- spowodowanie innego uszczerbku na zdrowiu niż ciężki (art. 157 k.k.),

- naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.)

Czy w każdym przypadku, gdy w czasie lekcji wychowania fizycznego dojdzie do sytuacji, która może zostać zakwalifikowana jako jedno ze wskazanych przestępstw, osoba dokonująca danego czynu będzie mogła ponieść odpowiedzialność karną? Otóż nie. W prawie karnym przewidziano sytuacje, w których po spełnieniu określonych warunków, dany czyn, choć zabroniony, może nie zostać uznany za bezprawny. Są to tak zwane kontratypy.

Czym jest kontratyp ryzyka sportowego?

Jednym z kontratypów jest kontratyp ryzyka sportowego. Nie został on opisany bezpośrednio w Kodeksie karnym. Został stworzony przez doktrynę prawa (osoby zajmujące się prawem naukowo). Jego celem jest zabezpieczenie osób uprawiających sport przed ponoszeniem odpowiedzialności karnej za zdarzenia, które mogą mieć miejsce podczas zajęć sportowych lub zawodów, bowiem sport nieodłącznie wiąże się z ryzykiem. Z tego względu przykładowo zawodowi bokserzy najczęściej nie ponoszą odpowiedzialności karnej za spowodowanie obrażeń u przeciwnika podczas walki bokserskiej, a zawodowi piłkarze zwykle nie odpowiadają karnie za złamania nóg u przeciwnika powstałe w wyniku odbioru piłki wślizgiem. Zastosowanie kontratypu ryzyka sportowego może mieć miejsce także na szkolnym boisku podczas zajęć wychowania fizycznego [1].

Daną okoliczność można uznać za kontratyp, jeżeli ta spełnia łącznie kilka warunków. Jest to przede wszystkim:

• Legalność danej dyscypliny sportowej - uprawiany sport musi być dozwolony przez prawo oraz muszą istnieć zasady/regulaminy jego uprawiania. 
• Zgodność danego zachowania z regułami gry - działania zawodnika muszą odbywać się w czasie gry oraz mieścić się w ramach ustalonych zasad uprawiania danej dyscypliny sportu.
• Sportowy cel działania - celem działania zawodnika jest odniesienie zwycięstwa np. chęć odbioru piłki, a nie spowodowanie uszczerbku na zdrowiu u oponenta.

Czy uczeń, który sfauluje kolegę, może ponieść odpowiedzialność karną?

Odpowiedzmy sobie więc na pytanie postawione w tytule artykułu. Krótko mówiąc: tak, ale taka sytuacja będzie miała miejsce bardzo rzadko. Jedną z ważniejszych przesłanek odpowiedzialności karnej jest wiek sprawcy. Ewentualną odpowiedzialność karną za skutki dokonanego faulu może więc ponieść uczeń dopiero po ukończeniu 17 roku życia. Wyjątkiem jest spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, za które uczeń może odpowiadać już od 15 roku życia. Do pociągnięcia ucznia do odpowiedzialności karnej jest jeszcze konieczne sprawdzenie, czy w danej sytuacji nie występuje kontratyp ryzyka sportowego. Jeżeli więc podczas zajęć WF uczniowie uprawiają powszechne, legalne dyscypliny, czyn został popełniony w czasie gry i jest zgodny z zasadami danej dyscypliny, a celem działania nie było spowodowanie urazu u innego ucznia, w przypadku skierowania sprawy na drogę sądową, prokurator lub sąd z dużą dozą prawdopodobieństwa uznają, że dany czyn nie był bezprawny, a więc za jego dokonanie nie będzie groziła odpowiedzialność karna.

Na koniec zobrazujmy kontratyp ryzyka sportowego na przykładzie. Przy grze w piłkę nożną kontratyp ten mógłby znaleźć zastosowanie w przypadku złamania ręki bramkarzowi w wyniku silnego strzału na bramkę zawodnika drużyny przeciwnej. Choć to zdarzenie może wypełniać znamiona np. spowodowania innego uszczerbku na zdrowiu niż ciężki (art. 157 k.k.), to jednak zawodnicy uprawiają legalną dyscyplinę sportową, zachowanie zawodnika strzelającego jest zgodne z zasadami danej dyscypliny oraz odbywa się w trakcie gry (piłka nożna polega na strzelaniu w światło bramki i zdobywaniu goli), a celem zawodnika strzelającego nie jest uszkodzenie ciała bramkarza, a strzelenie gola. 

Kontratyp ryzyka sportowego nie mógłby być jednak zastosowany, w sytuacji gdyby między zawodnikami obu drużyn doszło do bójki na boisku, w wyniku której ucierpieliby oni na przykład na skutek uderzeń w twarz. Choć zawodnicy uprawiają legalną dyscyplinę, a sytuacja odbywa się na placu gry w jej trakcie, zawodnicy popełniają czyny, które nie są przewidziane (a wręcz są zabronione) przez zasady gry, a celem ich działania nie jest osiągnięcie celu sportowego. Należy pamiętać, że każda sytuacja jest jednak unikalna i wymaga indywidualnej oceny z punktu widzenia przepisów prawa. 

Jeżeli zaciekawiła Cię tematyka odpowiedzialności uczniów, jako zespół JakieToProste.pl zapraszamy do zapisów na lekcje z umiejętności kluczowych, gdzie z wielką przyjemnością pomożemy Ci w zgłębianiu wiedzy na temat prawa oraz wielu innych ciekawych i przydatnych obszarów nauki!

[1] P. Cegliński, Zarys problematyki wyłączenia odpowiedzialności karnej sprawcy wypadku sportowego, QUALITY IN SPORT 4 (1) 2015, s. 50, e-ISSN 2450-3118.

Czytaj więcej

Michał Osipiuk

NIP: 5372667878

(+48) 789 591 638    lekcje@jakietoproste.pl